استرابیسم نوعی مشکل چشمی است که بر اثر آن چشم ها نسبت به یکدیگر وضعیت ناهمگونی پیدا می کنند؛ به این معنا که وقتی یک چشم مستقیم به سمت جلو نگاه می کند چشم دیگر به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین چرخیده است. بعضی اوقات چشم چرخیده به وضعیت اصلی و مستقیم برگشته و چشم مستقیم از موقعیت خود خارج می شود. این ناهمگونی ممکن است واضح و همیشگی بوده یا فقط بعضی اوقات پدید آید.
استرابیسم در میان اطفال مشکل شایعی بوده و در حدود ۴ درصد کودکان آن را تجربه می کنند ولی ممکن است بروز آن در سنین بالاتر نیز دیده شود. شیوع این عارضه در پسرها و دخترها به یک نسبت بوده و گاهی شاهد ابتلای فامیلی هستیم؛ البته بعضی از مبتلایان هم سابقه چنین مشکلی را در فامیل خود ذکر نمی کنند.
به دیواره خارجی هر چشم شش عضله چسبیده است که مسئول کنترل حرکات چشم هستند. دو عضله چشم را به سمت راست یا چپ می برند و چهار عضله دیگر مسئولیت حرکت چشم به سمت بالا و پایین و حرکات مورب چشم را برعهده دارند. برای تمرکز هر دو چشم روی یک نشانه مشخص، لازم است تمامی عضلات چشم با یکدیگر و با عضلات همکار چشم مقابل هماهنگ باشند. هر علتی که در این هماهنگی اختلال ایجاد کند می تواند منجر به استرابیسم شود.
در این مورد نقش کنترلی مغز بر عضلات چشم نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است. بنابراین کودکان مبتلا به مشکلات مغزی از قبیل فلج مغزی، عقب افتادگی مغزی، هیدروسفالی و تومورهای مغزی اغلب دچار استرابیسم می شوند.
همچنین هر عاملی که منجر به کاهش بینایی شود مانند عیب انکساری، آب مروارید، صدمات چشمی و… میتواند عاملی برای بروز استرابیسم باشد.
علائم استرابیسم
اصلی ترین علامت استرابیسم، چشمی است که در جای خود قرار ندارد. گاهی هم طفل مبتلا به استرابیسم، در نور آفتاب یک چشم خود را می بندد و زمانی با کج کردن سر خود تلاش می کند از هر دو چشمش استفاده کند.
در برخی موارد، استرابیسم به صورت خستگی شدید چشم و سردرد (در حین فعالیت های چشمی) و گاهی علائم فقدان یک دید عمق مناسب دیده خواهد شد.
بالغینی که دچار استرابیسم می شوند هم اغلب از دوبینی شکایت می کنند.
درمان استرابیسم
هدف از درمان استرابیسم، حفظ دید، مستقیم کردن چشم ها و بازگرداندن دید دو چشمی است. بسته به علت استرابیسم، درمان ممکن است به صورت تجویز عینک، برداشتن آب مروارید (کاتاراکت) یا اصلاح سایر علل زمینه ای ایجاد انحراف و یا تغییر دادن موقعیت عضلات نامتعادل چشم باشد. بعد از انجام یک معاینه کامل، چشم پزشک درمان مناسب اپتیکی، طبی یا جراحی را انتخاب خواهد کرد. در اغلب موارد بستن چشم بهتر برای تقویت بینایی چشم آمبلیوپیک نیز ضروری خواهد بود.
جراحی استرابیسم
لازم به ذکر است هیچگاه و در جریان هیچ نوع عمل جراحی، کره چشم از محل خود خارج نمی شود. جراحی استرابیسم در واقع ایجاد برش کوچکی در بافت پوشاننده چشم است که به چشم پزشک امکان میدهد به عضلات زیرین این بافت دسترسی پیدا کند. این که کدام عضلات تحت عمل جراحی قرار گیرند هم بستگی به جهت چرخش چشم دارد. گاهی اوقات نیز لازم است هر دو چشم عمل شوند.
برای جراحی استرابیسم در اطفال، بیهوشی کامل ضرورت دارد ولی جراحی بزرگسالان با بی حسی موضعی نیز امکان پذیر است.
بهبودی پس از عمل استرابیسم سریع است و فرد اغلب ظرف چند روز به فعالیتهای طبیعی روزانه باز می گردد. بعد از جراحی، گاهی استفاده از عینک یا منشور نیز ضرورت پیدا میکند. گاهی اوقات هم ممکن است اصلاح انجام شده بیشتر یا کمتر از مقدار مورد نظر باشد که در آن صورت انجام عمل مجدد ضرورت خواهد داشت.
در اغلب موارد توصیه می شود جراحی اصلاح استرابیسم هر چه سریعتر صورت گیرد زیرا شیرخوار به محض اینکه چشم هایش مستقیم شود امکان دید طبیعی و دید دو چشمی را پیدا خواهد کرد. از طرف دیگر لوچی چشم میتواند بر اعتماد به نفس کودک نقش منفی داشته باشد.
همانند هر عمل جراحی دیگری، جراحی روی عضلات چشم نیز با عوارضی همراه است. این عوارض ممکن است شامل عفونت، خونریزی و دیگر عوارض نادری باشد که ممکن است به از دست دادن دید بیانجامد. با این حال، جراحی استرابیسم معمولاً درمانی بی خطر و موثر است و در عین حال هیچگاه جای عینک و یا درمان تنبلی چشم را نمی گیرد.